Werner Karl Heisenberg was een belangrijke Duitse fysicus en ook filosoof die werd geboren op 5 december 1901 te Würzburg in Duitsland en op 1 februari 1974 in München is overleden. Zijn vader August Heisenbeg was hoogleraar Byzantijnse geschiedenis en middeleeuws en modern Grieks in München. Zijn moeder Annia Wecklein was de dochter van de rector van het Maximilian Gymnasium in München. Op die elite school, die werd bestuurd door zijn grootvader Wecklein, liet Werner zien een begaafd leerling te zijn en ook een goed schaker. Hij had ook een broer die 1 ½ jaar ouder was en ook zeer begaafd was. Er bestond een duidelijke rivaliteit tussen de twee broers. Na z’n gymnasium opleiding studeerde hij natuurkunde aan de universiteit van München. En promoveerde in 1923 op het proefschrift over turbulentie in vloeistofstromen. Werner volgde zijn goede vriend en studiegenoot Wolfgang Pauli naar Göttingen. Daar werkte hij onder Max Born aan zijn wetenschappelijke promotie(habilitatie), bedoeld om later college te kunnen geven. Na afronding van zijn habilitatie ging hij in 1924 werken aan het instituut voor theoretische natuurkunde in Kopenhagen. Niels Bohr was daar zijn supervisor, die hij al eerder als student had ontmoet. Dit was het begin van een zeer vruchtbare samenwerking, wat leidde tot de Kopenhaagse interpretatie van de kwantummechanica. En later tot de Nobelprijs voor Natuurkunde in 1932 voor zijn werk omtrent de kwantummechanica. In 1929 ontving hij de Italiaanse Matteucci-medaille een beloning voor natuurkundigen die een fundamentele bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van hun vakgebied. Voor hem hadden in ‘21 Albert Einstein en in ‘23 Niels Bohr die prijs ontvangen. Zijn vriend Wolgang Pauli ontving de prijs in 1956.
De Kopenhaagse interpretatie(CHI) is een nieuwe filosofische en wiskundige benadering en beschrijving van de structuur van het atoom en de atoomkernen andere aan de kwantummechanica gerelateerde gebieden. In het kort samengevat: De waarnemer van een experiment vormt samen met dit experiment een enkel systeem. De waarnemer oefent een non-lokale invloed uit op de kwantumwereld, die volgens de tot dan toe gangbare opvattingen volstrekt onlogisch waren. Elementaire deeltjes kunnen spontaan verschijnen en verdwijnen, sneller dan de lichtsnelheid informatie uitwisselen en nog meer vreemd gedrag vertonen. Voortkomend uit de CHI introduceerde Bohr en Heisenberg in 1927 zijn complementariteitsprincipe, een belangrijke conceptuele bijdrage aan de kwantummechanica. Dit principe houdt in dat kwantummechanische verschijnselen zowel een deeltje- als golfkarakter kunnen vertonen, maar nooit beide tegelijkertijd. Einstein heeft altijd bezwaren geuit ten aanzien van deze in zijn ogen “zweverige” theorie. In 1927 werd Heisenberg, 26 jaar oud, hoogleraar theoretische natuurkunde in Leipzig en in 1941 aan de universiteit van Berlijn. Heisenberg trouwde in 1937 met Elisabeth Schumacher en kreeg van haar zeven kinderen. Een van zijn zoons werd later hoogleraar genetica.
In 1933 kwam Hitler aan de macht in Duitsland onder het regime van zijn Nazipartij. Aanvankelijk verzette Heisenberg zich tegen de bemoeienis van de nazi’s met de wetenschap en speciaal tegen de uitsluiting van joodse wetenschappers, maar tenslotte ging hij overstag en accepteerde hij hun verordeningen. Het principe van kernsplitsing werd in 1938 in Duitsland ontdekt. Als bekend natuurkundige en adviseur was hij betrokken bij dit Duitse kernonderzoek en bij de niet geslaagde pogingen van de Nazi’s om een atoombom te ontwikkelen. Door zijn collaboratie met het naziregime werd Heisenberg in de wetenschappelijke kringen van de kwantummechanica, een omstreden figuur. De vriendschap met Niels Bohr, van Joodse afkomst, eindigde abrupt toen duidelijk werd dat Heisenberg meewerkte aan een Duitse atoombom.
Heisenberg zelf verklaarde enkele jaren na de tweede wereldoorlog dat hij met opzet het Duitse atoombom project had vertraagd. Direct na de val van Berlijn werden belangrijke Duitse kerngeleerden door de Engelse geheime dienst ontvoerd en overgebracht naar een landhuis Farm Hall genaamd bij Cambridge in Engeland. Het hoofd van de dienst die de ontvoering plande was Ian Fleming( de schrijver van James Bond boeken). Bij afgeluisterde gesprekken tussen de gevangenen, operatie Epsilon genaamd, bleek dat de Duitse geleerden nog niet ver genoeg waren om een werkzame bom te maken. Heisenberg had verkeerde berekeningen gemaakt en schatte de hoeveelheid kritische massa te hoog in. De tien geleerden werden in januari 1946 weer vrijgelaten. Na zijn vrijlating speelde Heisenberg een belangrijke rol in het herstel van het wetenschappelijk onderwijs in Duitsland. Hij was medeoprichter van het Max-Planck instituut. Was van 1946-1948 hoogleraar aan de universiteit van Göttingen, daarna nog een jaar in München. Later in zijn leven probeerde hij net zoals andere vooraanstaande natuurkundigen een theorie van alles te ontwikkelen. Deze unificatietheorie probeert om de verschillende fundamentele theorieën in de natuurkunde met elkaar te verenigen. De vier fundamentele krachten: sterke kernkracht, elektromagnetische kracht, zwakke kernkracht en de zwaartekracht moeten dan in een model worden verenigd.
Na zijn professoraat schreef Heisenberg veel wetenschappelijke artikelen en ook populairwetenschappelijke boeken. Door een evaluatie van al het werk dat Heisenberg schreef is op te maken dat hij eigenlijk de natuurkunde in engere zin oversteeg. De verhouding tussen statistiek en natuurkunde en de filosofische beschouwingen in voordrachten, essays en transcripties van gesprekken die Heisenberg voerde met bekende tijdgenoten. Discussies over politiek, religie, geschiedenis, filosofie en muziek. De relatie tussen wetenschap en godsdienst. Zijn filosofische denkbeelden zijn tot op heden nog steeds relevant. Het boek “Der Teil und das Ganze” gepubliceerd in 1969 en in 2019 in het Nederlands vertaald als “ Het deel en het geheel”, laat zien hoe veelzijdig Heisenberg was.
J.J.van Verre.
Literatuur:
-Werner Heisenberg, Wikipedia
-Het deel en het geheel, de wereld van de atoomfysica, vertaald en ingeleid door Maarten van Buuren. Lemniscaat, isbn: 9789047711636.
-Heisenberg over statistiek, onzekerheid en filosofie, R.Starmans, www.vvsor.nl.
-Het onzekerheidsprincipe, Spirituele Filosofie Blogspot,25 april 2012.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten